صفحه اول - فیلم ها - نقد و یادداشت - ویدئو - هنرمندان - جدول فروش - نویسنده ها - جدول ارزشگذاری نویسندگان

پرسش و پاسخ   |  درباره ما   |   تماس با ما   |   تبلیغات  |   ماهنامه سینمایی «برش های کوتاه» (جدید)

انتخاب رنگ پس زمینه صفحه: 

سی نت  >> اخبار و مطالب  >> مشاهده متن اخبار

نگاهی به فیلم "آقا یوسف"

ماهی تنهای عاشق

:: 29 مرداد 1390  10:56:32 PM  ::

محمد هاشمی

سی نت: سال ها که بگذرد و باز هم، بار دیگر، گرد فراموشی دیگری بر خاطر بنشیند، به طوری که دیگر یادم نیاید "آقا یوسف" فیلم دکتر علی رفیعی که بود و داستانش چه بود، تنها صحنه هایی از فیلم همیشه به خاطرم خواهد ماند. صحنه هایی که هم اکنون نیز به گنجینه ی خاطرات سینمایی ام اضافه شده است. آن صحنه ها هم همان هاست که در آنها آقا یوسف کنار خیابان را گرفته و در حال رفتن به سوی محل کارش است. تمام اینها را از چشم دختر آقا یوسف می بینیم، اما هر کدامشان معنای متفاوتی دارند. این تکرارها یک کلاس درس فضاسازی برای سینمای ایران و در سطح آن، هستند. اینکه یک فیلم چگونه می تواند بدون هیچ دیالوگی حس های متضاد و متناقض را به شخصیت فیلم و به تماشاگر منتقل کند.

یاکوب لوته در کتاب "مقدمه ای بر روایت در ادبیات و سینما" نوشته است: "چیزی که در متن روایی تکرار می شود به دلیل این تکرار صدق و صحت نمی یابد، اما مهم تر می شود." سپس در همین زمینه، لوته از "همشهری کین" اورسن ولز مثال می آورد: "تقریباً در آغاز فیلم در تصویری تاچر را می بینیم که با پدر و مادر کین درباره ی آینده ی او حرف می زند؛ در مرکز پس زمینه ی همین تصویر می توانیم کین خردسال را ببینیم که بیرون از خانه بازی می کند. استفاده ی ولز از قاب بندی، نماهای عمق میدان و نورپردازی با مایه ی تیره برای رسیدن به این جلوه در جایی دیگر از فیلم هم تکرار می شود. در اینجا بیننده للند و برنستین را می بیند و صدای آنها را می شنود که درباره ی صداقت و درستی کین حرف می زنند و این که آیا در خصوص طرح هایی که خودشان درگیرش هستند می توان به او اعتماد کرد یا خیر. در پس زمینه ی بین این دو شخصیت می توانیم هیأت کین بزرگسال را ببینیم که بر پنجره منعکس شده است.
یک اثر آشکار این تمهید تکمیل صدای داستان است: هیأت کین موضوع گفتگو را به تصویر می کشد. کین خردسال و بزرگسال در پس زمینه در خدمت ادغام صدا و تصویر است و از این رهگذر جایگاه کین را به عنوان شخصیت اصلی فیلم محکم تر می کند. این جلوه هم ساختاری است و هم مضمونی: آیا کین آسیب پذیرتر و بی آزارتر از آنی است که به نظر می رسد؟ این پرسش را در گام های بعدی می توان به دیگر وجوه فیلم ربط داد. اما نکته ای که در اینجا به کار ما می آید این است که ولز از شکل های فنی تکرار برای رسیدن به این نوع جلوه ی مضمونی بهره می گیرد. در این دو تصویر هم قاب بندی و جای شخصیت ها با فضای بین آنها برای نمایش هیأت کین بسیار شبیه به یکدیگر است و هم استفاده از زاویه ی دوربین و عمق میدان. استفاده ی نوآورانه ی ولز از عدسی وایدانگل و تمهید عمق میدان از نظر ساختاری و مضمونی بسیار مؤثر است."

در "آقا یوسف" هم، "تکرار" نمایش نماهای نقطه نظر و های انگل، از پشت سر یوسف که در کنار خیابان در حال دور شدن است، به آنها اهمیت می دهد. حتی گمان می کنم که این صحنه ها کلید ورود به ساختار و مضمون اثر هم می شود. این صحنه ها کاملاً به هم شبیه هستند، اما معناهای کاملاً متفاوتی را منتقل می کنند. در ابتدای فیلم، یوسف، خوشحال و خندان، صبحانه اش را در حال گپ و گفت شادمانه ای با دخترش، رعنای مورد اعتماد و علاقه اش خورده، حسی تمام عیار از داشتن یاری و همراهی مهربان که همیشه تنهایی اش را پر کند داشته و با همین حس به دل خیابان زده است. اما بعدها، یوسف صبحانه نخورده بیرون می زند. سرشار از غم ناشی از اعتمادی از دست رفته و حسی سرشار از تنهایی و بی کسی که انگار دیگر قرار نیست که پر شود. آخر فیلم، این بار همین صحنه از چشم رعنایی دیده می شود که در خانه ی دکتر فاسد فیلم است: جایی که دیگر همه ی تردیدها برطرف شده و مطمئن شده ایم که رعنا دیگر نخواهد توانست برای آقا یوسف همان دختر مورد اعتماد و دوست داشتنی سابقش باشد. دیگر تمام دیوارهای اعتماد از پی و بن فروریخته و آقا یوسف را تنهای تنها حس می کنیم. تنهاییی که از جنس همان تنهایی ماهی عاشق شعر سهراب سپهری است:

«چقدر گرفته دلت/ مثل اینکه تنهایی/ چقدر هم تنها/ گمان کنم دچار آن رگ پنهان رنگ ها هستی/ دچار یعنی عاشق/ و فکر کن که چه تنهاست اگر که ماهی کوچک دچار آبی دریای بیکران باشد.»

و من فکر می کنم که چقدر تنهاتر است آقا یوسف کوچکی که آبی دریای بیکرانش لجن مال و آلوده شده است.

گمان می کنم که چنین زیبایی شناسی تکراری در فیلم «آقا یوسف» تنها در سطح همین صحنه ها باقی نمانده و تبدیل به یک تمهید ساختاری در تمام فیلم شده که توانسته مضمون آن را بسط و گسترش دهد. به این ترتیب فیلم موضوع خود را در سطح تنها یک خانواده نگاه نداشته و توانسته آن را با تکرارهایی موضوع کل جامعه ی داستانی اش بنمایاند. این تمهید، از طریق تکرار حضور آقا یوسف در خانه های متعدد، و به مدد نوع شغلش امکان پذیر شده است: فرزندان، دیگر پرکننده ی تنهایی پدران خود نیستند. آنها حتی اگر هم خودخواه نباشند، از سوی دیگران به این سو کشیده می شوند که به پدران خود همان حس تنهایی آزاردهنده را منتقل کنند که گریبانگیر آقا یوسف است. پدران هرقدر هم که تلاش کنند، در پایان، چاره ای جز پذیرش غم تنهایی محتوم خویش ندارند چراکه فرزندان در شرایط ویژه ی اجتماعی که در آن قرار دارند، به زودی برای پدران به «دیگری» تبدیل خواهند شد و دیگر ردی از «خودی» بودن نیز برای پدران خویش باقی نخواهند گذاشت.

بنابراین در فیلم «آقا یوسف» تکرارهای داستانی و ساختاری، هم فضاسازی فیلم را غنی کرده اند و هم به بسط و گسترش مضمون آن یاری رسانده اند.

پرونده های ویژه سی نت از دوره های برگزاری جشنواره فیلم فجر

::  نقل مطالب و عکس های اختصاصی سی نت بدون ذکر منبع، نام نويسنده و نام عکاس ممنوع است  ::

صفحه اول  |  فیلم ها  |   هنرمندان   |   نقد و یادداشت  |  نويسنده ها   |  ویدئو  |  پرسش و پاسخ   |  درباره ما  |   تماس با ما  |   جدول فروش   |   تبلیغات

ماهنامه سینمایی «برش های کوتاه» (جدید)

::  سردبیر: احمد شاهوند  ::